Ouderverstotingssyndroom

Na een echtscheiding kan het zo zijn dat een kind zomaar ineens een ouder niet meer wil zien. Daar kunnen we een stempel op drukken: oudervervreemding of zelfs ouderverstoting. De overtreffende trap is zelfs een syndroom: ouderverstotingssyndroom.

Als we hokjes hebben, stoppen we er ook graag wat in, zo lijkt het. Daarbij blijft het altijd oppassen dat je niet te snel een conclusie trekt. Er kan van alles aan de hand zijn in een gezin.

Van een ouderverstotingssyndroom is pas sprake als het contact met een ouder verbroken wordt als gevolg van loyaliteit jegens de andere ouder, waarbij die andere ouder daar ook daadwerkelijk een grote rol in speelt. Het kind kan zich daarbij extreem negatief opstellen tegen een ouder en niets goeds meer zien in die ouder.

Er zijn natuurlijk ook situaties waarin een kind een ouder niet meer wil zien maar waar wat anders aan de hand is. Heeft het kind zeer negatieve ervaringen met een ouder gehad door bijvoorbeeld mishandeling of verwaarlozing door die ouder. Dan kan een kind zelf de overweging maken geen contact meer te willen met die ouder. In zo’n geval wordt de term ouderverstoting ook wel gebezigd maar ten onrechte. Er is immers een duidelijke aanleiding voor het verbreken van het contact.

Ouderverstoting is een loyaliteitsprobleem

Waar het bij ouderverstoting om draait, is een loyaliteitsprobleem binnen het kind. Dat maakt dat het schadelijk is voor het kind, diens zelfbeeld en gezondheid. Ervaart een kind dat het zelf een keuze kan maken en ervaart het autonomie, dan zal een kind dat in beginsel als positief ervaren en hoeft een kind niet te lijden onder het gebrek aan contact met een ouder.

Het risico van een stempel is dus dat het te pas en te onpas wordt gebruikt. Wanneer is het terecht? Als een kind een loyaliteitsconflict krijgt doordat er voortdurend op het kind ingepraat wordt door een ouder of grootouder en als het gedrag van het kind ten opzichte van een ouder gestuurd en beïnvloed wordt door de andere ouder. Dan is er in elk geval echt een probleem en dan kunnen we best richting een hokje gaan denken. Maar er zijn ook andere situaties denkbaar.

Als een kind de meeste tijd bij een van de ouders woont en die ouder stelselmatig negatief praat over de andere ouder, herinneringen aan die ouder uitbant of negatief herschrijft, kaarten of brieven ongeopend terugstuurt, het kind belast met de eigen gevoelens over het verblijf van het kind bij de ander, dan wordt het een kind wel heel moeilijk gemaakt om naar die ouder toe te gaan of van die ouder te houden.

Verschillen tussen ouders

In de meeste gevallen zal een kind van beide ouders houden en met beide ouders een binding hebben. Dat zal onder de juiste omstandigheden ook zo blijven als ouders uit elkaar gaan. Soms heeft het ene kind meer met de ene ouder en minder met de andere ouder, maar dat hoeft niet in de weg te staan aan contact met beiden. Het is voor een kind ook goed om de verschillende rollen en karakters mee te maken. Moeder kan bijvoorbeeld wat voorzichtiger zijn en verzorgender, terwijl vader wat ruiger of speelser is. Of vader kan streng zijn en moeder wat gematigder of andersom. Er is niets mis mee om die beide kanten mee te maken.

De verschillen tussen twee ex-partners worden na een scheiding vaak uitvergroot en het kan voorkomen dat een ouder daar na de breuk helemaal niet meer mee om kan gaan. Dat wil echter niet zeggen dat een kind dat ook niet kan. Belangrijk is dat je als ouder inzicht hebt in je eigen gedrag en gevoelens. Jouw angst hoeft niet die van het kind te zijn. Het kind is immers een deel van jou en een deel van de ander. Jouw boosheid betekent niet dat het kind ook boos is. Dat jij iemand niet meer wil zien betekent niet dat het kind diegene niet meer wil zien.

Het is een gegeven dat ouders ver kunnen gaan in hun pogingen een kind naar zich toe te trekken, subtiel of minder subtiel. Het kopen van of beloven van dure cadeaus of huisdieren, het verleggen van grenzen in die zin dat alles mag wat bij de andere ouder niet mag of anderszins ondermijnen of diskwalificeren van de andere ouder. Als dat eenmaal begint zal het moeilijk te stoppen zijn. Reden te meer om er alles aan te doen om het niet zover te laten komen.

Andere oorzaken afwijzing van een ouder

Het lastige van dit verhaal is dat er verschillende krachten kunnen werken en dat het heel moeilijk kan zijn om te zien, laat staan aan te tonen, wat er nu echt speelt. Als er geprocedeerd wordt kan het voor een van de partijen een middel zijn om een bepaald doel te bereiken en dat doel is niet per definitie zuiver of in het belang van het kind. Het probleem met procederen is dat een procedure op het eerste oog over het kind bijvoorbeeld ook kan worden ingezet om de ex-partner nog een tijdje bezig te houden, dwars te zitten of vast te houden.

Het komt voor dat ouders tijdens een relatie nauwelijks belangstelling of gevoel hebben voor de kinderen, bijvoorbeeld door een stoornis of omdat kinderen ongepland of ongewenst waren. Er zijn om een voorbeeld te geven vaders die een kind als inbreuk zien op de relatie met de moeder en die jaloers zijn op het kind. Na de scheiding zit deze vader vaak niet echt te wachten op een uitgebreide zorgregeling met het kind. Wel kan het kind als een bruggetje gezien worden naar moeder. Of een middel zijn om moeder dwars te zitten uit wraak omdat zij hem verlaten heeft.

Zowel moeder als kind kennen deze persoon en weten vaak allebei uit eigen ervaring hoe het dagelijks leven eruit zag. Moeder hoeft hier niets over te zeggen en haar lichaamstaal kan volkomen neutraal zijn, maar het kind ervaart zelf hoe het is bij vader, als hij daar tegen zijn wil naartoe wordt gestuurd. Als het kind niet meer wil gaan roept vader dat het door moeder komt en dat sprake is van ouderverstoting. Moeder weet dat dit onterecht is, maar gaat zich nog meer uitsloven om het kind netjes naar vader te sturen. Ook hier is een kind de dupe maar wel door een andere kracht.

Het recht van kinderen om te worden gehoord

Als een kind 12 jaar of ouder is dan kan het kind gehoord worden. Ik benadruk het nog maar eens: dit hoorrecht heeft niets te maken met kiezen. Dat misverstand, dat kinderen boven de 12 zelf zouden mogen kiezen, kan best wel eens een grote rol spelen. Het wekt de indruk dat het zou kunnen lonen om een kind stelselmatig te beïnvloeden.

Valt het kind in het eerdere voorbeeld dus binnen deze leeftijdscategorie dan krijgt het in elk geval de kans zijn verhaal duidelijk te maken. Is het jonger dan staan de verhalen van vader en moeder lijnrecht tegenover elkaar en probeer dan maar eens als rechter binnen een kort tijdbestek van een zitting een juist oordeel te vormen…

Is een kind ouder dan 12 en wordt het gehoord dan is een volgende vraag: wiens stem wordt gehoord? Die van het kind of is het eigenlijk de stem van de andere ouder? Soms is dit eenvoudig te onderscheiden, bijvoorbeeld als sprake is van onnatuurlijk taalgebruik van het kind, maar soms heeft een kind zich de gevoelens van de andere ouder al zo eigen gemaakt dat er geen scheidslijn meer waar te nemen is.

Ontwikkelingsfase van het kind

En daarnaast - als het erop lijkt dat het de stem van het kind zelf is - in hoeverre is deze puber in staat de gevolgen te overzien? Is het een vorm van uitspelen van de ouders? Wat is de aanleiding voor zijn of haar stellige uitspraken? Is het niet een normale ontwikkeling dat een puber zich afzet tegen een ouder en zou hij hiervan ook weglopen als het gezin nog bij elkaar was of zou hij dan gewoon die ontwikkeling doormaken? Spelen er andere factoren een rol die niet zozeer met de ouder te maken hebben maar wel met het kind zelf? En is deze puber in staat een eventuele fout te herstellen of zullen koppigheid of schaamte hem of haar daarvan weerhouden, met alle gevolgen van dien.

Als ouders allebei het beste voor hebben met het kind en met elkaar dan hoeft dit geen probleem te zijn of te blijven. De ouder die persona non grata is doet een stapje terug hoe pijnlijk dat ook kan zijn en de ander houdt de voelsprieten open en stimuleert hier en daar een beetje en steeds een beetje meer, kijkt naar de behoeften van het kind, zoekt hulp waar nodig en geeft het kind alle ruimte, vrijheid en begeleiding bij herstel van de relatie. In de tussentijd kan deze ouder de andere ouder informeren over het wel en wee van het kind etc.

Kun je het benoemen als respect voor de mening van een kind van 14, 15 jaar om niets te doen als een kind niet meer naar de andere ouder wil, zonder daar een goede reden voor te hebben? Ik vraag het me af. Een puber heeft behoefte aan grenzen. Als het kind niet naar school wil, laat je dat ook niet zomaar gebeuren. Er is een verschil tussen forceren en stimuleren. Als er geen serieuze contra-indicaties zijn dan is het wel zijn of haar ouder, die het kind mist. Als er geen contact is kan er ook niets herstellen, groeien, of opgebouwd worden. Kan er ook niets uitgepraat worden of uitgevochten bij wijze van spreken. Kan ook de lucht niet geklaard worden. Wat wil je het kind meegeven? En let wel: het kan zich ook tegen jou keren.

Dit betekent overigens niet dat ik hiermee zeg dat een zorgregeling die afgesproken is toen de kinderen klein waren ook als zodanig door zou moeten lopen of afgedwongen zou mogen worden als kinderen op een leeftijd komen dat zij steeds meer hun eigen leventje gaan leiden. Soms verzetten zij zich met name tegen zo’n starre regeling en zou een goed gesprek met het kind en een flexibeler regeling al een herstel van een bekoelde relatie tot gevolg kunnen hebben. Beide ouders hebben hier een rol en verantwoordelijkheid. Is een ouderverstotingssyndroom te voorkomen? De gevolgen van ouderverstoting of -vervreemding zijn groot. Voor het kind, voor de ouder die dientengevolge een kind moet missen, zonder de mensen om hen heen te vergeten.

Is een ouderverstotingssyndroom te voorkomen?

Ik mag het hopen en die hoop is ook mijn drijfveer. Het begint ongetwijfeld bij een zorgvuldige partnerkeuze en een evenzo zorgvuldige beëindiging van een relatie mocht het daar ondanks stap 1 van komen. Laat het niet zover komen dat je in de alles beschadigende strijd terecht komt, die alleen verliezers kent. Verwerk je emoties over de scheiding en zoek daar hulp bij als dat nodig is. 

Denk niet voor je kind maar aan je kind. Een scheiding samen goed regelen is de norm. Family Matters in Schiedam helpt je goed op weg.

Heb je behoefte aan meer informatie of wil je samen jullie scheiding zorgvuldig regelen, neem dan contact met ons op.